فورواردر و حمل و نقل چند شیوه ای بین المللی

یکی از تاثیرات رواج حمل ونقل بارگنجی(کانتینر)،  ورود واشتغال فورواردر در قلمرو نسبتاً جدیدی است به نام MULTIMODAL TRANSPORT OPERATION, MTO که در واقع و همانطور که در بخش اول دیدیم به این معنی است که محموله مورد تصدی فورواردر بابیش از یک شیوه (MODE) حمل جابجا می‌شود. 

درچنین سمتی فورواردر به موجب یک قرارداد واحد مسئولیت حمل محموله ای را ازنقطهA به نقطه B برعهده می گیرد، برای هربخش از عملیات حمل با عامل حمل(کریر)ذیربط قرارداد منعقد میکند واز آنها مسئولیت میخواهد، درحالیکه خودبه تنهایی در برابر مشتری مسئول و پاسخ گو میباشد. به عبارتی دیگر وی پیمانکار یا پیمانگزار(مجری پیمان) مشتری است وعاملین حمل پیمانکاران او. این رابطه از لحاظ وحدت ویکپارچگی مسئولیت فورواردر در قبال مشتری حائز اهمیت است، زیرا مشتری لازم نیست که برای هر شیوه حمل جداگانه با عامل حمل وارد مذاکره و معامله شود. در واقع نقش فورواردربعنوان کارکیا-(PRINCIPAL) که پیش ازاین ازآن یاد کرده ایم-در اینجا روشن میشود چرا که او در واقع نسبت به پیمان گزاران بعدی کارفرما محسوب میشود.

حمل ونقل چند شیوه ای ( یا چنان که تا بحال نامیده شده است چند وجهی) کشف جدیدی نیست. در گذشته نیز وقتی کالایی از ماوراء بحار به کشوری دیگر ارسال وتا داخل آن سرزمین حمل وبرای اینکار از طرق مختلف حمل اعم از دریایی،  ریلی وجاده ای استفاده میشد‎‏،  در واقع حمل ونقلی مرکب ویا چند شیوه‌أی انجام شده بود. تجارت در اعصار گذشته بین شرق وغرب،  حمل دریایی کالا (امتعه) از مسیر دریای مدیترانه و بحر احمربه عربستان وبین النهرین وتغییر شیوه حمل با استفاده از جاده های ابریشم و شاهی -که گاهگاه به افسانه پهلو می زند- حاکی از تجربه دیرینه دراین زمینه است. آنچه جدید است حمل این محموله به موجب یک سند حمل واحد وبا تصدی یک شخص به جای چندین شخص یا گروه وچند سند حمل (یا قول وقرار شفاهی) در گذشته است. سیستم و یا ترکیبی  از شیوه ها که در این نوع حمل ونقل بکار گرفته می شوند عبارتند از :

 

2-1- زمین-دریا- زمین = LAND-SEA-LAND

این طریقه را می توان با مثالی روشن کرد. فرض کنید :

  • بارگنجی (CONTAINER)خالی ازCY یا بارگنج سرای بندر سنگاپور تحویل گرفته شده، با کامیون تا محل کارخانه فروشنده حمل میشود (جاده)
  • این  بارگنج در محل (انبار) فروشنده از کالای مورد نظر انباشته (STUFFED)  شده و به بندر عودت داده میشود. (زمین)
  • در بندر به کشتی بارگیری شده وتا بندر نیویورک حمل می گردد ( دریا)
  • در بندر اخیر از کشتی تخلیه واحتمالاً با یک شاسی-کامیون مخصوص یا واگن حمل بارگنج به ایستگاه راه آهن انتقال می یابد (زمینی)
  • بوسیله قطار از نیویورک به ایستگاه اصلی راه آهن شیکاگو حمل میشود (ریل)
  •  از ایستگاه مزبور،  مجدداً بوسیله کامیون تا انبار گیرنده انتقال می یابد(کامیون).  ممکن است انبار یا کارخانه گیرنده با خط فرعی به شبکه اصلی راه آهن وصل شده باشد-که دراین صورت مستقیماً با قطار تا مقصد نهایی حمل میشود.

 

3-1- هوا- جاده   AIR- ROAD

این شیوه حمل امروزه با گسترش روزافزون حمل ونقل هوایی بار رواج بسیار یافته است.  بسیاری از خطوط هواپیمایی ترجیح میدهند ویا ناگزیراند که محمولات حمل شده خود را با کامیون به ویا از فرودگاه اصلی به شهرهای دیگر که در آنجا امکان حمل هوایی وجود دارد، ارسال نمایند.  بخش حمل جاده أی را یا با وسائل خود ویا با استفاده از خدمات حمل کنندگان عمومی
( COMMON  CARRIERS)  به انجام میرسانند.

 

4-1- دریا-هوا SEA-AIR

از این ترکیب در مواردی استفاده میشود که مسافت جاده ای طولانی و یامشکل و در مقابل زمان حمل حائزاهمیت است. در مورد این نوع از ترکیب شیوه حمل گفته شده است که «سریع تر از حمل دریایی و ارزان تر از حمل هوایی ضمن برخورداری از مزایای هر دو شیوه». در این حالت محموله در کانتینر (بارگنج) به شیوه حمل دریایی تا نیمه راه حمل میشود و در بندر (HUB) مقصد بلافاصله به هواپیما منتقل و به مقصد نهایی حمل و در عین حال در مخارج حمل و نقل تا حدود 30 درصد صرفه جویی می شود. خطوطی که درآنها از این شیوه بطور منظم استفاده میشود، عمدتاً شامل مبادی ومقاصد زیراند :

 

مبداء

شیوه حمل (1)

از مسیر

شیوه حمل (2)

مقصد

عملیات ترکیبی

آسیا

دریا

دوبی

هوا

اروپا

دریا-هوا

   "

  "

سیاتل

 "

   "

"     "

اروپا

  "  

شرق کانادا

 "

غرب کانادا

 "     "

نپال

هوا

سنگاپور

دریا

اروپا

هوا دریا

 

 

5-1- SEA-AIR HUBS

HUB بمعنی مرکز یامجتمع وجایی است که تاسیسات زیربنایی وطرق دریایی-هوایی-زمینی کافی را در پیرامون خود دارد وبه مرکز دایره ای شبیه است که شعاع های آن به اطراف کشیده شده است. مثلاً محمولات وارده به بندر ظرف یکی دو ساعت پس از ورود کشتی به فرودگاه منتقل شده ودر همان روز به طریق هوایی راهی مقصد می شوند.  لذا برای انجام موفقیت آمیز عملیات حمل ونقل چند وجهی در اینگونه تاسیسات امکانات زیر باید فراهم باشد :

  • یک کارگزار قوی در مجتمع (شبکه همکاری)
  • عدم معطلی در پهلو گرفتن کشتی
  • تخلیه سریع از کشتی وتسریع در انجام تشریفات گمرکی
  •  امکان حمل سریع جاده ای از بندرتا فرودگاه
  •  وجود تسهیلات گمرکی وخدمات فرودگاهی
  •  وجود پروازهای روزانه به مقاصد مختلف
  • امکانات مخابراتی-ارتباطی کافی و پیشرفته در سطح بین المللی

امروزه ترکیب حمل دریایی-هـوایی همراه با سرویس های حمل جاده ای در مسیرهای  کوتاه SHUTTLE SERVICE  از میان شیوه های ترکیبی حمل با استقبال بیشتری مواجه گردیده و لزوم مبادلات سریع تجاری وتحویل به موقع کالا JUST IN TIME بر اهمیت آن افزوده است. از طرفی ساخت وعرضه هواپیماهای باری وباری-مسافری با ظرفیت زیاد، صرفه جویی درهزینه های حمل هوایی را میسرساخته است.  HUB های عمده دنیا در حال حاضر عبارتند از هنگ کنگ، سنگاپور، دوبی، سیاتل (آمریکا)،  لوس آنجلس وشهرهای بزرگ در سواحل شرقی آمریکا. در سنگاپور، شیوه ترکیبی دریا-هوا که قریب  25 سال پیش توسط خطوط هواپیمایی کانادا معرفی شد،  روز به روز گسترش یافته است به نحوی که سنگاپور امروز یکی از بزرگترین مراکز حمل دریایی-هوایی به شمار می رود.

موقعیت مکانی چنین مراکزی نیز حائزاهمیت است زیرا فواصل دریایی و هوایی باید درحدی باشد که حمل به شیوه زمینی را توجیه نکند و در عین حال درمسیر تجارت بین المللی قرار داشته باشد.

بعنوان مثال دوبی در چنین مسیری واقع شده و میان بازارهای تولید آسیایی ومراکز مصرف وخرید اروپایی نقطه ارتباطی مناسبی به شمار می رود که با استفاده از این مزیت با سرمایه گذاری های سنگین و فراهم نمودن تاسیسات زیربنایی لازم به صورت یکی از مراکز حمل ونقل دریایی-هوایی درآمده و مجمـوع محمولاتی که از طریق این مرکز ترانزیت هوائـی می شود از مرز یک ونیم میلیون تن  گذشته است.

درخدمات حمل دریایی-هوایی زمان حمل یا ترانزیت عمده ترین عامل به شمار میرود و عملیات و خدمات بایستی به نحوی کارامد وموثر ارائه گردیده ومهلت زمانی مطلوب را رعایت نماید.

برنامه های منظم پروازی وهواپیماهای اجاره دربستی از دیگر شاخص های مراکز حمل ترکیبی دریایی-هوایی است.

 

6-1- رو- رو   RO –RO=  ROLL ON ROLL OFF

این شیوه ترکیبی از حمل دریایی وجاده ایست وبرای حمل اتومبیل ویا کامیون ( اعم از پر وخالی) بر روی کشتی های مخصوص استفاده میشود. بدین ترتیب یک وسیله نقلیه جاده أی وحتی در مواردی قطار به روی این وسیله حمل دریایی رانده میشود،  قسمتی از سفر را روی دریا طی کرده  و در یک بندر از روی کشتی به بیرون رانده شده بقیه سفر را به طریق زمینی طی می کند. از این شیوه برای حمل محمولات بسیار سنگین وغوال نیز استفاده می گردد.

 

7-1- سیستم  LASH

به این سیستم دربخش حمل ونقل دریایی اشاره وتوضیحاتی نیز پیرامون آن داده شد.   

دوبه ها(BARGES) درآبراهای داخلی حرکت کرده وجایی کنار رودخانه محمولات مورد نظر را بارگیری و سپس به طرف آبهای آزاد(دریا) می روند. در آنجا این دوبه ها یا بارگنج های بزرگ آبی بر عرشه کشتی های بزرگ اقیانوس پیما قرار گرفته پس از ورود به آب های منطقه مقصد ازکشتی پیاده شده و خود باردیگر ازمسیر آبراهای داخلی (رودخانه ها) بطرف مقصد نهایی حرکت می کنند

کشتی های LASH بر بسیار گران هستند وبعلاوه بایستی به وسایل لازم برای گذاشت وبرداشت LASH ها مجهز باشند ویا این تجهیزات در بنادر مقصد نهایی موجود باشند.

 

 

8-1- MTO کیست؟ فورواردر در نقش MTO:

در کنوانسیون حمل ونقل چندشیوه ای تعاریف زیر قابل تعمق اند :

1- حمل ونقل ( ترابری ) چند شیوه ای بین المللی

INTERNATIONAL  MULTIMODAL  TRANSPORT  عبارتست از حمل کالا با حداقل دوشیوه متعارف حمل براساس یک قرارداد حمل ونقل چند شیوه ای (چند وجهی) از محلی در یک کشور که در آنجا کالا در ید اختیار متصدی حمل چند شیوه ای MTO قرارمیگیرد به قصد تحویل در کشور دیگر.  عملیات تحویل وتحول کالا که به موجب یک قرارداد حمل تک شیوه ای انجام پذیرد، مشمول حمل ونقل چند شیوه ای بین المللی نمی گردد.

2- متصدی حمل چند شیوه ای شخصی است که خود، ویا توسط کسی که به نمایندگی از طرف او عمل می کند،  یک قرارداد حمل چند شیوه ای را امضاء می کند و در سمت کارفرما- ونه بعنوان کارگزار یا به نمایندگی فرستنده ویا از طرف حمل کنندگانی که در عملیات حمل چند شیوه أی  ذیمدخل هستند- عمل کرده ومسئولیت اجرای قرارداد حمل چند شیوه ای بین المللی را می پذیرد.

3- سند حمل ونقل چند وجهی MTD (MULTIMODAL TRANSPORT DOCUMENT) به معنی سندی است که موید وجود قرارداد حمل چند وجهی،  دریافت کالا توسط حمل کننده چند وجهی وتعهد او برای تحویل کالا طبق شرائط قرارداد است.

4- فرستنده کسی است که قراردادی به شرح فوق را با متصدی حمل چند شیوه أی منعقد می نماید و گیرنده کسی که حق تحویل گرفتن کالا را دارد.

بطوری که ملاحظه میشود حمل کننده یا TRANSPORT OPERATOR  در این تعاریف به مفهدم متصدی است ونه مجری چرا که این متصدی بعید بنظر میرسد که خود دارای کلیه وسایل دریایی،  زمینی  و هوایی باشد ویا همه آنها را دراختیار داشته باشد. بلکه او از خدمات مجریان گوناگون استفاده می کند ولی مسئول نهایی است. بنابراین در چنین سمت ومقامی در عملیات حمل است که  اصل  « مسئولیت شبکه ای » مصداق پیدا می کند.

فورواردر در نقش کارکیا (PRINCIPAL) و نه کارگزار (که مسئولیت وتصدی حمل را نمی‌پذیرد) هرگاه در حد وظرفیت تعریف ارائه شده در فوق عمل کند MTO نامیده میشود که NVOCC نیز میتوان به آن اطلاق نمود. MTO ها بعضی اوقات خود دارای وسیله حمل (عمدتاً دریایی) نیز هستند که در این حالت به آنها VO MTO می گویند که حروف اختصاری VESSEL OPERATING MULTIMODAL TRANSPORT  OPERATOR ‌ است.

در مواقع بروز خسارت، هرگاه MTO بتواند موقعیت زمانی-مکانی حادثه ودر نیتجه عامل حملی را که در زمان تصدی او خسارت رخ داده است معلوم نماید، جرقه مسئولیت ها میان بیمه کالا(باربری)، مسئولیت فورواردر و بالاخره عامل یا مجری حمل زده میشود وفرایندی از دعاوی شروع می‌گردد.  صاحب یا ذینفع کالا به سراغ بیمه گر خود می رود،  بیمه گر کالا به سراغ متصدی حمل واین یک به سراغ عامل حمل (مجری). اما اگر نتوان محل و قووع  و عامل خسارت را مشخص کرد،  این رابطه به بیمه مسئولیت متصدی وبیمه کالا محدود می گردد. بطوری که کراراً‌ یاد آوردی شده است در چرخه عملیات حمل بین مفاهیم متصدی ومجری تفاوت وتمیز قائل شده‌ایم که درخور توجه وتأمـل‌ اســت.

می توان گفت که متصدی حمل و نقل چندوجهی یا MTO همان فورواردر است که به استناد قرارداد خود با مشتری و یا با صدور سند حمل و نقل چندوجهی یا
MULTIMODAL TRANSPORT DOCUMENT  (MTC) عملیات حمل و نقلی را که مستلزم استفاده بیش از دوشیوه حمل است ترتیب داده،‌ تصدی آن را برعهده گرفته ودر قبال آن قبول مسئولیت می کند.

متصدی حمل چند شیوه ای MULTIMODAL TRANSPORT OPERATOR  بایستی به دانش و تجربه کافی برای استفاده از شیوه ها و وسایل مختلف حمل مجهز باشد تا بتواند یک برنامه حمل سراسری را که بر عهده می گیرد ترتیــب دهد.

نظر به اینکه وظایف یک  MTO  از نیاز مشتریان سرچشمه میگیرد ومستلزم عملیات حمل گوناگون در یک حیطه وسیع جغرافیایی است، او باید از طریق شعب خود ویا نمایندگان مجربی که در کشورهای مختلف با او همکاری دارند به این نیاز پاسخ گوید.  ارزش افزوده خدمات MTO به مراتب بالاتر از خدمت یک حمل کننده خاص ومنفرد است. بعلاوه وی باقبول یک مسئولیت واحد که شبکه ای از مسئولیت های حمل کنندگان گوناگون (زمینی-دریایی-هوایی) را یکجا دربرداد،  قادر است خدمتی موثر را به فرستندگان کالا ارائه نماید و آنها را از دردسرهای دیگری با حمل کنندگان گوناگون نجات دهد. نرخی که MTO به مشتری عرضه می کند، در حالیکه از مجموعه پراکنده ای از نرخ ها و هزینه‌های  تشکیل شده است،  خود یک نرخ واحد و یکپارچه است  و بدین لحاظ از نظر مشتری معامله ای ساده وقابل فهم وعاری از دغدغه است.

شرح وظایف، مسئولیت ها وحقوق متصدی حمل چند شیوه ای درکنوانسیونی به نام MTC  تنظیم و تدوین شده است. اما این کنوانسیون هنوز -بعلت به حد نصاب نرسیدن کشورهای ملحق شونده به آن-  به مرحله اجرا درنیامده است.  کنوانسیون مزبور که در ژنو در24 ماه مه 1980 به تصویب شرکت کنندگان رسیده است پس از امضاء ویا الحاق30 کشور به آن جنبه اجرایی به خود خواهد گرفت. متأسفانه تعداد کشورهای ملحق شده به کنوانسیون تابحال از معدودی تجاوز نکرده است. در این کنوانسیون بسیاری ازابهاماتی که درسایر کنوانسیونها نسبت به زمان تحویل وتحول کالا، تعداد بسته و بارگنج (CONTAINER) ومیزان مسئولیت ها و وجود داشت برطرف شده است.

طبق این کنوانسیون درمورد خسارت، هرگاه مقطع بروز آن واینکه در ید اختیار کدام حمل کننده بوده است روشن باشد مبلغ خسارت براساس مصوبات کنوانسیون آن شیوه حمل (مثلاً CMR درمورد جاده)  تعیین خواهد شد و در غیر اینصورت بنابر مبالغی مشخص که در صفحات بعد ملاحظه خواهد شده،‌ تا قبل از اجرایی شدن کنوانسیون، اونکتاد و اتاق بـازرگانی بین المللی UNCTAD-ICC  گروه کاری مشترکی را تشکیل دادند و با همکاری فیاتا اساس  ولب مطلب مواد کنوانسیون مــزبور را بـصورت چکیده ای از مقررات مزبور برای لحاظ نمودن در قراردادهای حمل به جامعه دست اندرکاران واستفاده کنندگان از خدمات حمل و نقل پیشنهاد نمودند که نهایتاً به طراحی و تدوین سنـد حمـل چنـد وجهـی فیـاتـا FIATA MULTIMODAL  TRANSPORT  DOCUMENT (F.B.L) منتهی گردیــد. که در فصل بعد آنرا مورد بررسی قرار خواهم داد.